Macapat
Macapat menika tem,bang tradisional wonten ing Jawa. Macapat uga
saged dipuntemokaken wonten ing kabudayan Bali, Madura, lan Sundha. Menawi
sinawang saking kerata basa, macapat menika anggadhahi teges maca
papat-papat. Anggenipun maca pancenipun rinakit saben patang wanda (suku
kata). Tembung menika kinten-kinten nembe wonten ing pungkasaning jaman
Majapahit lan wiwitan Walisanga nyepeng kakuwasanipun. Ananging menika inggih
dereng mesthi, amarga boten wonten seratan ingkang saged mesthekake.
Macapat kathah dipunagem wonten ing saperangan Sastra Jawi Tengahan
lan Sastra Jawi Enggal. Menawi dipunsandhingaken kaliyan kakawin, aturan-aturan
wonten ing macapat langkung gampil. Kitab-kitab jaman Mataram Anyar, kayata Serat
Wedhatama, Serat Wulangreh, Serat Wirid Hidayat Jati, Serat Kalatida, lan
sapanunggalanipun dipunrakit ngagem tembang menika.
Sekar macapat
menika anngenipun nyekaraken winengku ing wewengkon utawi paugeran maneka
warna, inggih menika:
·
Guru
gatra
Cacahing gatra/baris saben padha (bait)
·
Guru
wilangan
Cacahing wanda (suku kata) utawi kecapan ing saben gatra
(larik) ing salebetipun sapada, ugi wonten ingkang wastani guru gatra.
Saben sapada tembang dumados saking pinten-pinten gatra, saben tembang sapada
boten sami cacahing gatra, saben gatra ugi benten-benten cacahing wilangan
·
Guru
lagu
Guru lagu menika sami kaliyan dhawahing swanten ing saben gatra
utawi larik ing saben sapada. Utawa tibaning swara (a, i, u, e, o) saben
pungkasaning gatra.
Tuladha
tembang macapat
Tembang macapat
menika cacahipun wonten sawelas antaranipun
1.
Maskumambang
Inggih menika gambaran manungsa ingkang taksih wonten ing alam ruh
lan dilebokaken wonten ing gua garbanipun sang ibu.
Tuladha:
5 6 1 1, 1
1 1 1 2 3 121 65
Wong
tan ma nut, pi tu tur wong tu wa u gi
1 23 3 3 2 12
A ne mu du ra ka
6 5 5 5 6 1 653 21
Ing do nya tu me keng a khir
1 2 3 1 2 3 32 35
Tan wu rung ka su rang su rang
2.
Mijil
Mijil menika
gambaran proses lairipun manungsa, mijil/mbrojol lan metune jabang bayi kaanan
manungsa.
Tuladha :
6 6 1 2, 2 2 2 21 2 3
De da la ne, gu na la wan sek ti
1 6 1 1 12 2
Ku du an dhap a sor
1 2 3 12, 6 5 5 5 65 3
Wa ni nga lah, lu hur we ka sa ne
2 3 5 6 5 3 3 3 3 3
Tan mang ku la yen di pun du ka ni
5 6 6 6 6 6
Ba pang den sim pang i
2 3 5 5 65 32
A na ca tur mung kur
6 6 1 2, 2 2 2 21 2 3
De da la ne, gu na la wan sek ti
1 6 1 1 12 2
Ku du an dhap a sor
1 2 3 12, 6 5 5 5 65 3
Wa ni nga lah, lu hur we ka sa ne
2 3 5 6 5 3 3 3 3 3
Tan mang ku la yen di pun du ka ni
5 6 6 6 6 6
Ba pang den sim pang i
2 3 5 5 65 32
A na ca tur mung kur
3.
Sinom
Sinom menika
nggambaraken mangsa wayah enom, kathah pangarepan lan angen-angen.
Tuladha:
6 7 2 2 2 2 2 2
Nu la dha la ku u ta ma
2 3 3 1 2 3 2 32
Tum ra pe wong ta nah ja wi
2 3 3 3 2 7 7 65
Wong a gung ing ngek si gan da
5 6 6 6 5 3 3 23
Pa nem ba han se no pa ti
6 6 6 7 5 6 7
Ke pa ti a mar su di
5 6 65 3 5 67 5 6
Su da ning ha wa nap su mu
2 3 5 5 5 5 5
Pi ne su ta pa bra ta
5 5 5 6 5 3 2 3
Ta na pi ing si yang ra tri
3 5 6 7 5 6 65 3 5 67 5 6
A me ma ngun kar ya nak tyas ing se sa me
6 7 2 2 2 2 2 2
Nu la dha la ku u ta ma
2 3 3 1 2 3 2 32
Tum ra pe wong ta nah ja wi
2 3 3 3 2 7 7 65
Wong a gung ing ngek si gan da
5 6 6 6 5 3 3 23
Pa nem ba han se no pa ti
6 6 6 7 5 6 7
Ke pa ti a mar su di
5 6 65 3 5 67 5 6
Su da ning ha wa nap su mu
2 3 5 5 5 5 5
Pi ne su ta pa bra ta
5 5 5 6 5 3 2 3
Ta na pi ing si yang ra tri
3 5 6 7 5 6 65 3 5 67 5 6
A me ma ngun kar ya nak tyas ing se sa me
4.
Kinathi
Mangsa golek
jatining urip lan ngejar cita-cita. Kinanthi asale tembung kanthi utawa tuntun
kang ateges kitha mbutuhake tuntutan utawa pituduh ingkang bener supados
gegayuhanipun saged kalampahan. Kadosta dene sanepa jawa sapa nandur bakal
gunduh.
Tuladha:
6 7 2 3 3 3 3 3
Pa dha gu la ngen ing kal bu
3 2 7 6 7 5 6 7
Ing sas mi ta am rih lan tip
6 7 2 2 2 2 23 3 2
A ja pi jer ma ngan nen dra
7 6 6 6 7 5 6 5 3 2
Ka pra wi ran den ka es thi
2 3 5 6 6 6 6 6
Pa su nen sa ri ra ni ra
6 7 2 3 3 3 3 3
Pa dha gu la ngen ing kal bu
3 2 7 6 7 5 6 7
Ing sas mi ta am rih lan tip
6 7 2 2 2 2 23 3 2
A ja pi jer ma ngan nen dra
7 6 6 6 7 5 6 5 3 2
Ka pra wi ran den ka es thi
2 3 5 6 6 6 6 6
Pa su nen sa ri ra ni ra
5.
Asmarandana
Nggambarake
manungka ingkang saweg kasmaran, kesengsem kaliyan lawan jinis, sedaya raosipun
adem, ayem tentrem menawi wonten ing sandhingipun.
Tuladha:
6 7 2 2 2 2 2 2
Se ja ti ne u rip i ki
2 2 2 3 2 7 6 7
Ka ya de ne wong le lu ngan
6 56 3 7 6 5 327 65
Neng do nya mung mam pir ngom be
2 3 5 5 5 5 67 65
Te ru se ja gad a ke rat
3 2 2 3 4 4 32
Nung gal la wan pa nge ran
72 2 2 2 3 56 2 327
Kang ti tis pa nges thi ni pun
5 5 65 3 2 3 4 4 32
Yek ti an tuk ka nu gra han
6 7 2 2 2 2 2 2
Se ja ti ne u rip i ki
2 2 2 3 2 7 6 7
Ka ya de ne wong le lu ngan
6 56 3 7 6 5 327 65
Neng do nya mung mam pir ngom be
2 3 5 5 5 5 67 65
Te ru se ja gad a ke rat
3 2 2 3 4 4 32
Nung gal la wan pa nge ran
72 2 2 2 3 56 2 327
Kang ti tis pa nges thi ni pun
5 5 65 3 2 3 4 4 32
Yek ti an tuk ka nu gra han
6.
Gambuh
Wiwitan tembung
gambuh saking jumbuh utawa manunggal inggih menika sumpahe bebarengan lanang
lan wadon badhe ngarungi urip siyap dados tiyang susah lan nelangsa lanang lan
wadon urip rumah tangga.
Tuladha:
1 2 2 3 12 5 6
Sa meng ko ing sun tu tur
3 5 3 2. 1 2 3 12 5 6
Sem bah ca tur su pa ya lu mun tur
2 1 6 1 2, 2 2 2 3 1 6 5
Dhi hin ra ga cip ta ji wa ra sa ka ki
1 2 2 2 3 1 2 3
Ing ko no la mun ti ne mu
3 5 6 5 3 23 1 2
Tan dha nu gra ha ning ma non
1 2 2 3 12 5 6
Sa meng ko ing sun tu tur
3 5 3 2. 1 2 3 12 5 6
Sem bah ca tur su pa ya lu mun tur
2 1 6 1 2, 2 2 2 3 1 6 5
Dhi hin ra ga cip ta ji wa ra sa ka ki
1 2 2 2 3 1 2 3
Ing ko no la mun ti ne mu
3 5 6 5 3 23 1 2
Tan dha nu gra ha ning ma non
7.
Dhandanggula
Nggambarake
panggesangan ingkang wiwit mapan saking sosial, cekap sandang, pangan lan papan
ugi bebas saking piutang
Tuladha:
2 5 6 6, 6 1 2 2 2 2
2 2 6 16 5 6 1 1 1 1
1 6 6 6 6 6 165 5
6 1 2 1 61 5 6
U pa ma ma nuk ma bur
5 5 2 2 2 2 2 2 16
1 2 2 2 2 2 2
1 1 6 6 61 65
Ywa kong si ka li ru
1 2 2 2 2 2 2 16
6 6 61 65 5 5 5 5 5 32 2 2
2 2 2 23 2 321 1
8.
Durma
Kangge raos
syukur dhumateng Gusti minangka kita kedah paring derma, durma saking derma
utawa sedekah dhumateng sessami. Ngangge derma kitha saged paring marang sesami
ingkang kurang lan peparing bahagiya.
Tuladha:
5 5 5 5, 1 1 1 1 1 1 1 2 1 6 5
Be ner lu put, a la be cik la wan be ja
2 2 2 2 3 2 1 6 5 2 1
Ci la ka ma pan sa king
1 2 1 5 6 5 3 2
Ing ba dan pri yang ga
6 6 6 1 5 5 3 2
Du du sa king wong li ya
6 6 6 6 6 6 6 1 6 5
Mu la ne den nga ti a ti
1 2 3 2 1 6 5
Sa king dir ga ma
3 3 3 32 3 5 2 3 2 1
Sang ga ha na den e ling
5 5 5 5, 1 1 1 1 1 1 1 2 1 6 5
Be ner lu put, a la be cik la wan be ja
2 2 2 2 3 2 1 6 5 2 1
Ci la ka ma pan sa king
1 2 1 5 6 5 3 2
Ing ba dan pri yang ga
6 6 6 1 5 5 3 2
Du du sa king wong li ya
6 6 6 6 6 6 6 1 6 5
Mu la ne den nga ti a ti
1 2 3 2 1 6 5
Sa king dir ga ma
3 3 3 32 3 5 2 3 2 1
Sang ga ha na den e ling
9.
Pangkur
Pangkur utawa
mungkur yaiku nyingkirake hawa nafsu angkara murka yaiku nafsu amarah kang
nggrogoti sukma kita.
Tuladha:
3 5 5 5 5 3 3 3
Se kar pang kur kang wi nar no
3 5 5 6 1 1 1 1 2 3 3
Le la bu han kang kang go wong a u rip
5 6 1 1 1 23 23
A la be cik pu ni ka
1 6 5 5 5 5 5
Pra yo ga ka wruh a na
3 5 6 5 3 1 1 1 1 212 3 3
A dat wa ton pu ni ka di pun ka du lu
5 6 1 1 1 1 1 1
Mi wah ing kang ta ta kra ma
1 2 3 1 2 3 32 1
Den ka es thi si ang ra tri
10.
Megatruh
Megatruh utawi
megat roh yaiku pisahe nyawa saka jasad kita, metune ruh utawa nyawa marang
alam abadhi.
Tuladha:
7 5 6 7 7 6 7 5 5 5 6 7
Si gra mi lir kang ge thek si nang ga ba jul
2 35 5 5 5 56 3 5
Ka wan da sa kang nja gen i
5 6 6 6 6 67 5 6
Ing gar sa mi wah ing pung kur
5 3 2 2 3 56 2 327
Tan a pi ing ka nan ke ring
5 5 3 2 3 5 65 32
Kang ge thek lam pah nya a lon
11.
Pocung
Nalika ruh
wangsul marang alam kelanggengan jasad kitha dibungkus mori putri, digotong
kaya raja, rodane sikile manungsa.
Tuladha:
6 6 5 5 3 1 1 1 2
6 6 3
Ngel mu i ku ka la ko ne kan thi la ku
1 2 6 3 2 1
Le ka se la wan ka
1 2 1 3 2 1 216 6
Te ge se kas nyan to sa ni
6 1 2 3 2 2 21 6 1 23 12 2
Se tya bu dya pa nge ke se dur ang ka ra
Tidak ada komentar:
Posting Komentar